Teimlwch gyhyrau diwydiannol Cymru

Caeodd Amgueddfa Ddiwydiannol Cydweli yn 2017 ac mae gofal y safle wedi dychwelyd dros amser i berchennog y tir, Cyngor Sir Gâr.

.

Yn ystod 2022-2023, cwblhawyd arolygon eang i roi cipolwg o gyflwr eiddo rhestredig yr amgueddfa a’r strwythurau rhestredig. Roedd gwaith arall a wnaed ar yr un pryd yn cynnwys adolygiad o'r casgliad ac asesiad ecolegol rhagarweiniol. O’r rhain, mae gwerthusiad opsiynau drafft wedi’i baratoi sy’n ystyried goblygiadau opsiynau o’r effaith ar gymdeithas a chadwraeth hanesyddol, i’r economi a’r amgylchedd.

Mae amserlen yn cael ei chytuno ar gyfer pryd y bydd yr adroddiad yn mynd i wahanol gyfarfodydd i'w ystyried. Disgwylir arweiniad gan y Cabinet erbyn diwedd 2024, a fydd yn llywio beth fydd y camau nesaf.

Mae’r amgueddfa’n diogelu un o’r gweithiau tunplat cyntaf ym Mhrydain, a’r gwaith tunplat hynaf yn unrhyw le yn Ewrop erbyn hyn. Am ei fod yn dal i oroesi, mae gan yr hen waith le arbennig yn stori Chwyldro Diwydiannol Prydain. Cafodd bron i hanner tunplat y byd ei weithgynhyrchu yng Nghymru yn y 19eg ganrif, a llawer ohono yn Sir Gâr.

Tunplat oedd plastig ei ddydd a byddai’n cael ei ddefnyddio ar gyfer amrywiaeth fawr o gynhyrchion cyffredin. Roedd y rhain yn cynnwys teganau plant, baddonau, cynwysyddion bwyd ac offer cegin. Potiau a sosbenni a wnaed yn Llanelli a gymerodd y Capten Robert Falcon Scott ar ei gyrch olaf ac angheuol i’r Antarctig yn 1910 -1912.

Cychwynnodd y gwaith o weithgynhyrchu tunplat yng Nghydweli yn 1737 ar safle hen efail haearn, a pharhaodd tan 1941. Dechreuodd fel gwaith bach ac ehangodd drwy gydol y 19eg ganrif i ddod yn gyflogwr mwyaf ardal Cydweli. Yn 1881, roedd 252 o ddynion a bechgyn a 35 o fenywod yn gweithio yno, ac roedd llawer ohonynt wedi eu geni’n lleol. Ond am fod y diwydiant yn ehangu, denwyd pobl newydd i’r ardal hefyd gan beri i’r dref dyfu.

Mae’r amgueddfa’n esbonio’r broses felin bacio, lle byddai trenau’n dod â bariau o haearn gyr i mewn ac y byddai peiriannau stêm trwm, a phrosesau gwres a chemegol, yn troi’r bariau’n ddalennau tun. Byddai blychau trwm o ddalennau’n cael eu cludo i weithiau stampio lle byddent yn cael eu gwasgu i greu cynhyrchion, a byddai llawer ohonynt yn cael haen enamel arnynt. Cawsai nwyddau tunplat Prydeinig eu hallforio dros y byd i gyd.